Μόρια και Κύτταρα – Ζωή – Βιολογικά Συστήματα, Ε

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

• να αναγνωρίζουν τους μηχανισμούς σχηματισμού των μορίων
• να αναφέρουν ότι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα
• να αναφέρουν ότι οι οργανισμοί διακρίνονται σε μονοκύτταρους και πολυκύτταρους, ανάλογα με το πλήθος των κυττάρων από τα οποία αποτελούνται
• να συγκρίνουν τους πολυκύτταρους οργανισμούς ως προς την πολυπλοκότητα σε σχέση με τους μονοκύτταρους
• να διακρίνουν τα βασικά μέρη του ζωικού και του φυτικού κυττάρου
• να αναγνωρίζουν τη σημασία του DNA ως του υπεύθυνου παράγοντα για τη συνέχιση της ζωής
• να αναφέρουν ότι όλα τα σώματα γύρω μας, έμβια και άβια, αποτελούνται από μόρια
• να συσχετίζουν τα μόρια και τα κύτταρα ως βασικές μονάδες της ύλης και του κυττάρου ως του πρώτου επιπέδου οργάνωσης της ζωής

Ακολουθεί ο πειραματισμός από τους/τις μαθητές/-τριες (σε ομάδες) με απλά υλικά και ιδιοκατασκευές.

Ενδεικτικά, οι μαθητές/-τριες:

• γνωρίζουν τον τρόπο σχηματισμού των μορίων (π.χ. σχηματική αναπαράσταση, εικόνες προσομοίωσης, κ.λπ. μονοατομικών και πολυατομικών μορίων)
• αναφέρουν ότι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα (π.χ. φωτογραφίες ζώων, φυτών, μικροοργανισμών, βακτηρίων κ.λπ., όπου
  δίπλα τους υπάρχει μια χαρακτηριστική εικόνα του κυττάρου τους)
• διακρίνουν τους οργανισμούς σε μονοκύτταρους και πολυκύτταρους (π.χ. φωτογραφίες ζώων, φυτών, μικροοργανισμών, βακτηρίων κ.λπ., όπου δίπλα τους υπάρχει μια χαρακτηριστική εικόνα του/των κυττάρου/κυττάρων τους)
• συγκρίνουν τους πολυκύτταρους και τους μονοκύτταρους οργανισμούς ως προς την πολυπλοκότητά τους (π.χ. κείμενα που αναφέρουν λειτουργίες πολυκύτταρων και μονοκύτταρων οργανισμών, ώστε να μπορεί να διαπιστωθεί η πολυπλοκότητα των πρώτων)
• διακρίνουν τα βασικά μέρη του κυττάρου (ζωικού και φυτικού) (π.χ. παρουσιάζονται κατάλληλες εικόνες όπου οι μαθητές/- τριες μπορούν να διακρίνουν τα βασικά μέρη ενός ζωικού και ενός φυτικού κυττάρου)
• αναγνωρίζουν τη σημασία του DNA ως του υπεύθυνου παράγοντα για τη συνέχιση της ζωής (π.χ. παρουσιάζονται κατάλληλα κείμενα που περιγράφουν συνοπτικά πώς το DNA συμβάλλει στη συνέχιση της ζωής)
• αναφέρουν ότι όλα τα σώματα γύρω μας, έμβια και άβια αποτελούνται από μόρια (π.χ. φωτογραφίες υλικών/σωμάτων –έμβιων ΚΑΙ άβιων–, όπου δίπλα τους υπάρχει μια εικόνα προσομοίωσης των μορίων που τα αποτελούν)
• συσχετίζουν με κατάλληλη δραστηριότητα – σταυρόλεξο, ακροστιχίδα, άσκηση αντιστοίχισης, συμπλήρωση κενών κ.λπ. – τα μόρια ως βασικές
  μονάδες της ύλης και τα κύτταρα ως του πρώτου επιπέδου οργάνωσης της ζωής

Οι μαθητές/-τριες καταγράφουν παρατηρήσεις για κάθε πείραμα.

Ακολουθεί η εξαγωγή των συμπερασμάτων.

Η διδακτική παρέμβαση ολοκληρώνεται με τις δραστηριότητες εμπέδωσης/γενίκευσης.

Τα παραπάνω μεθοδολογικά βήματα μπορούν να υποστηριχθούν/ενισχυθούν με:

• παραπομπές σε ψηφιακό υλικό (βίντεο, εικόνες, ηχητικά, προσομοιώσεις, εννοιολογικούς χάρτες, ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, ψηφιακές δραστηριότητες και παιχνίδια κ.λπ.) με τη σαφή οδηγία πως η χρήση οποιουδήποτε ψηφιακού υλικού/μέσου δε θα αντικαταστήσει τους πειραματισμούς με απλά υλικά που θα πραγματοποιούν οι μαθητές/-τριες
• χρήση ανάλογων ένθετων κειμένων με αναφορές στην τεχνολογία και τον μικρόκοσμο

Προτεινόμενα Ένθετα Κείμενα

• Μικροοργανισμοί και ζυμώσεις
• Δομή ατόμου

• να διακρίνουν τα βασικά μέρη ενός φυτού (φύλλα, βλαστός, ρίζα)
• να εξηγούν με απλά λόγια τη σημασία της φωτοσύνθεσης για τα φυτά
• να διαπιστώνουν πειραματικά ότι για τη φωτοσύνθεση είναι απαραίτητο το φως του ήλιου
• να αναφέρουν ότι κατά τη φωτοσύνθεση τα φυτά προσλαμβάνουν διοξείδιο του άνθρακα και αποβάλλουν οξυγόνο
• να διαπιστώνουν ότι τα φυτά αναπνέουν
• να αναφέρουν ότι κατά την αναπνοή τα φυτά προσλαμβάνουν οξυγόνο και αποβάλλουν διοξείδιο του άνθρακα
• να αναφέρουν ότι οι λειτουργίες της φωτοσύνθεσης και της αναπνοής είναι αντίθετες
• να διαπιστώνουν πειραματικά τη διαπνοή των φυτών να αναφέρουν ότι με τη διαπνοή τα φυτά αποβάλλουν νερό

Οι μαθητές/-τριες:

• διακρίνουν τα βασικά μέρη ενός φυτού (φύλλα, βλαστός, ρίζα) (π.χ. παρατηρούν πραγματικά φυτά –να υπάρχουν και οι ρίζες τους–, παρατηρούν δέντρα – γίνεται συζήτηση για τις ρίζες που είναι στο έδαφος και δε φαίνονται– και κατόπιν αναφέρουν τα κοινά μέρη τους)

Προτεινόμενα Ένθετα Κείμενα

• Η ελιά
• Το δάφνινο στεφάνι των Ολυμπιακών Αγώνων
• Αιωνόβια φυτά
• Ενδημικά φυτά της Ελλάδας

Ενδεικτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν (και) πειραματισμούς με απλά υλικά ή/και ιδιοκατασκευές

Οι μαθητές/-τριες:

• εξηγούν με απλά λόγια τη σημασία της φωτοσύνθεσης για τα φυτά (π.χ. πείραμα ανίχνευσης αμύλου στα φύλλα του φυτού, κατάλληλο κείμενο που
  εξηγεί τον ρόλο που παίζει το άμυλο στα φυτά)
• διαπιστώνουν πειραματικά ότι για τη φωτοσύνθεση είναι απαραίτητο το φως του ήλιου (π.χ. πείραμα που έχει προετοιμαστεί κάποιες μέρες πριν όπου σε ένα φυτό έχουμε καλύψει κάποια φύλλα του ώστε να μην περνάει το φως του ήλιου)
• αναφέρουν ότι κατά τη φωτοσύνθεση τα φυτά προσλαμβάνουν διοξείδιο του άνθρακα και αποβάλλουν οξυγόνο (π.χ. κατάλληλη δραστηριότητα συμπλήρωσης κενών, ακροστιχίδας, αντιστοίχισης κ.λπ.)

Προτεινόμενα Ένθετα Κείμενα

• Η χρησιμότητα και η λειτουργία των στομάτων στα φυτά
• Αναδάσωση
• Ενδεικτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν (και) πειραματισμούς με απλά υλικά ή/και ιδιοκατασκευές

Οι μαθητές/-τριες:

• διαπιστώνουν ότι τα φυτά αναπνέουν (π.χ. χρήση κατάλληλων προσομοιώσεων ή εικόνων από προσομοίωση)
• αναφέρουν ότι κατά την αναπνοή τα φυτά προσλαμβάνουν οξυγόνο και αποβάλλουν διοξείδιο του άνθρακα (π.χ. χρήση κατάλληλων προσομοιώσεων ή εικόνων από προσομοίωση που θα φαίνονται τα αέρια που ανταλλάσσονται κατά την αναπνοή των φυτών)
• αναφέρουν ότι οι λειτουργίες της φωτοσύνθεσης και της αναπνοής είναι αντίθετες (π.χ. κατάλληλη δραστηριότητα – σταυρόλεξο, ακροστιχίδα, άσκηση αντιστοίχισης, συμπλήρωση κενών κ.λπ.)
• διαπιστώνουν πειραματικά τη διαπνοή των φυτών (π.χ. βάζουν σε μια πλαστική διαφανή σακούλα ένα φυτό και παρατηρούν τις σταγόνες που εμφανίζονται στο εσωτερικό της σακούλας)
• αναφέρουν ότι με τη διαπνοή τα φυτά αποβάλλουν νερό ( π.χ. κατάλληλη δραστηριότητα – σταυρόλεξο, ακροστιχίδα, άσκηση αντιστοίχισης,
  συμπλήρωση κενών κ.λπ.)

Προτεινόμενα Ένθετα Κείμενα

• Η χρησιμότητα και η λειτουργία των στομάτων στα φυτά

• να διαπιστώνουν πειραματικά ότι οι κινήσεις του θώρακα και της κοιλιάς σχετίζονται με την αναπνοή
• να αναγνωρίζουν σε σκίτσο ή/και σε σχετικό συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό τα όργανα του αναπνευστικού συστήματος και να εξηγούν τη
  λειτουργία τους
• να εξηγούν τη λειτουργία της αναπνοής
• να αναφέρουν συνήθειες που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος
• να αναλύουν τις αρνητικές συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του καπνίσματος στη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος

Ενδεικτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν (και) πειραματισμούς με απλά υλικά ή/και ιδιοκατασκευές

Οι μαθητές/-τριες:

• διαπιστώνουν πειραματικά ότι οι κινήσεις του θώρακα και της κοιλιάς σχετίζονται με την αναπνοή
• διαπιστώνουν πειραματικά (π.χ. με απλή ιδιοκατασκευή τους με 3 μπαλόνια, πλαστικό ποτήρι και καλαμάκι) τη λειτουργία του διαφράγματος κατά την αναπνοή
• αναγνωρίζουν σε σκίτσο ή/και σε σχετικό συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό τα όργανα του αναπνευστικού συστήματος και εξηγούν τη λειτουργία τους
• εξηγούν τη λειτουργία της αναπνοής
• αναφέρουν συνήθειες που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος
• αναλύουν τις αρνητικές συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του καπνίσματος στη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος

Η διδακτική παρέμβαση ολοκληρώνεται με τις δραστηριότητες εμπέδωσης/γενίκευσης.

Τα παραπάνω μεθοδολογικά βήματα μπορούν να υποστηριχθούν/ενισχυθούν με:

• παραπομπές σε ψηφιακό υλικό (βίντεο, εικόνες, ηχητικά, προσομοιώσεις, εννοιολογικούς χάρτες, ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, ψηφιακές δραστηριότητες και παιχνίδια κ.λπ.) με τη σαφή οδηγία πως η χρήση οποιουδήποτε ψηφιακού υλικού/μέσου δε θα αντικαταστήσει τους πειραματισμούς με απλά υλικά που θα πραγματοποιούν οι μαθητές/-τριες.
• χρήση ανάλογων ένθετων κειμένων με αναφορές στην τεχνολογία και τον μικρόκοσμο

Προτεινόμενα Ένθετα κείμενα

• Υποστήριξη της αναπνοής του ανθρώπου σε διάφορα περιβάλλοντα
• Λειτουργία της αναπνοής σε διάφορα ζώα
• Η αίσθηση της όσφρησης
• Η χρησιμότητα των τριχών στη μύτη
• Υγιεινές και βλαβερές συνήθειες για το σχέση με το αναπνευστικό σύστημα
• Ιδιαιτερότητες του αναπνευστικού συστήματος στο ζωικό βασίλειο

• να αναγνωρίζουν ότι η υγιεινή διατροφή πρέπει να περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία τροφών, για την ανάπτυξη και τη σωστή λειτουργία του οργανισμού μας
• να δομούν ιεραρχικά τη διατροφική πυραμίδα και να αναδεικνύουν τη σημασία της
• να δομούν ιεραρχικά την πυραμίδα δραστηριοτήτων και να αναδεικνύουν τη σημασία της
• να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τους διάφορους τύπους και το πλήθος των δοντιών στο στόμα τους να ονομάζουν τα μέρη ενός δοντιού
• να ονομάζουν τα όργανα του πεπτικού συστήματος, να εντοπίζουν τη θέση στο σώμα τους και να περιγράφουν τη λειτουργία καθενός από αυτά

• εντοπίζουν και αναγνωρίζουν τους διάφορους τύπους δοντιών στο στόμα τους (π.χ. με τη βοήθεια ενός μικρού καθρέπτη ή/και τροφών, όπως ένα φρούτο, που θα κόψουν/μασήσουν)
• αναγνωρίζουν σε σκίτσο μιας οδοντοστοιχίας ή/και σε σχετικό συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό τους κοπτήρες, τους κυνόδοντες, τους προγόμφιους και τους γομφίους και εξηγούν τη χρησιμότητα κάθε τύπου δοντιών
• σημειώνουν σε σκίτσο τομής ενός δοντιού ή/και σε σχετικό συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό τα διάφορα μέρη του
• δομούν τη διατροφική πυραμίδα και αναδεικνύουν τη σημασία της (π.χ. με χαρτοκοπτική ή μέσω κατάλληλου συμπληρωματικού ψηφιακού υλικού)
• δομούν την πυραμίδα δραστηριοτήτων και αναδεικνύουν τη σημασία της (π.χ. με χαρτοκοπτική ή μέσω κατάλληλου συμπληρωματικού ψηφιακού υλικού)
• βάζουν στη σωστή σειρά τα όργανα του πεπτικού συστήματος και εξηγούν τη λειτουργία καθενός από αυτά (π.χ. με χαρτοκοπτική ή μέσω κατάλληλου συμπληρωματικού ψηφιακού υλικού)

Μετά τον πειραματισμό και την καταγραφή των παρατηρήσεών τους, ακολουθούν οι φάσεις της εξαγωγής των συμπερασμάτων και της γενίκευσης.

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις ή/και με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού θα εμβαθύνουν/πληροφορηθούν για τα δόντια και το
πεπτικό σύστημα μέσω πολυτροπικού περιεχομένου, όπως:

• ένθετων κειμένων (τα οποία μπορεί να περιέχουν πληροφορίες, επεξηγήσεις, αναφορές όπου κρίνεται σκόπιμο στον μικρόκοσμο, συσχετίσεις με άλλα φυσικά/χημικά φαινόμενα και την καθημερινή ζωή, οδηγίες για περαιτέρω πειραματισμό με απλά μέσα/υλικά και ιδιοκατασκευές των μαθητών/-τριών)
• παραπομπές σε συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό (προσομοιώσεις, οπτικοποιήσεις, εννοιολογικούς χάρτες, βίντεο, πειράματα, 3D χάρτες, εκπαιδευτικά παιχνίδια, κείμενα, podcast/broadcast, διαδραστικές ασκήσεις πρακτικής και εξάσκησης, χρονογραμμές, εικονικές περιηγήσεις, εικονικά αντικείμενα επαυξημένης πραγματικότητας κ.ά.

Τα δόντια και το πεπτικό σύστημα προσφέρονται για παραπομπή σε πλήθος σχετικών ψηφιακών αναπαραστάσεων/οπτικοποι ήσεων/βίντεο/αντικειμένων εικονικής ή επαυξημένης πραγματικότητας.

Προτεινόμενα Ένθετα:

• Υγιεινή των δοντιών
• Ισορροπημένη διατροφή
• Παρουσία μικροπλαστικών στην τροφική αλυσίδα
• Πρόσθετα στα τρόφιμα
• Αισθητήρια της γεύσης
• Χλωρίδα του πεπτικού συστήματος
• Νευρική ανορεξία – διατροφικές διαταραχές
• Τα δόντια των ζώων (φυτοφάγα – σαρκοφάγα)

• να προσδιορίζουν τη θέση της καρδιάς στο σώμα τους
• να εντοπίζουν στο σώμα τους σημεία στα οποία μπορούν να αντιληφθούν τον σφυγμό τους
• να εξηγούν ότι ο σφυγμός που αντιλαμβανόμαστε σε διάφορα σημεία στο σώμα μας οφείλεται στους παλμούς της καρδιάς
• να διαπιστώνουν πειραματικά ότι η συχνότητα του σφυγμού εξαρτάται από την ένταση της σωματικής άσκησης και να συσχετίσουν τη διαπίστωση αυτή με την αντίστοιχη παρατήρηση για τον ρυθμό της αναπνοής
• να διαπιστώνουν πειραματικά τον ρόλο του διαφράγματος στην αναπνοή
• να αναλύουν τον ρόλο της καρδιάς στην κυκλοφορία του αίματος
• να αναφέρουν τα διάφορα μέρη της καρδιάς
• να περιγράφουν τα μέρη του κυκλοφορικού συστήματος και τη χρησιμότητά του
• να συσχετίζουν τη λειτουργία του κυκλοφορικού συστήματος με αυτή του αναπνευστικού συστήματος
• να αναφέρουν συνήθειες που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του κυκλοφορικού συστήματος

προσδιορίζουν τη θέση της καρδιάς στο σώμα τους (π.χ. ακουμπώντας το χέρι τους στο στήθος τους)

• εντοπίζουν στο σώμα τους σημεία στα οποία μπορούν να αντιληφθούν τον σφυγμό τους (όπως π.χ. αγγίζοντας με τα δάχτυλά τους τον λαιμό τους, στο εσωτερικό του καρπού τους ή κάτω από τον αστράγαλό τους)
• διαπιστώνουν ότι η συχνότητα του σφυγμού εξαρτάται από την ένταση της σωματικής άσκησης και συσχετίζουν τη διαπίστωση αυτή με την αντίστοιχη παρατήρηση για τον ρυθμό της αναπνοής (π.χ. μετρώντας τον σφυγμό τους πριν και μετά τη σωματική άσκηση)
• σημειώνουν σε σχεδιάγραμμα της καρδιάς ή/και σε σχετικό συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό τα διάφορα μέρη της
• αναφέρουν συνήθειες που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του κυκλοφορικού συστήματος (όπως π.χ. σωστή διατροφή και η μέτρια αερόβια άσκηση)

Μετά τον πειραματισμό και την καταγραφή των παρατηρήσεών τους, ακολουθούν οι φάσεις της εξαγωγής των συμπερασμάτων και της γενίκευσης.

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις ή/και με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού, θα εμβαθύνουν/πληροφορηθούν για το κυκλοφορικό
σύστημα μέσω πολυτροπικού περιεχομένου, όπως:

• ένθετα κείμενα (τα οποία μπορεί να περιέχουν πληροφορίες, επεξηγήσεις, αναφορές όπου κρίνεται σκόπιμο στον μικρόκοσμο, συσχετίσεις με άλλα
  φυσικά/χημικά φαινόμενα και την καθημερινή ζωή, οδηγίες για περαιτέρω πειραματισμό με απλά μέσα/υλικά και ιδιοκατασκευές των μαθητών/-τριών)
• παραπομπές σε συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό (προσομοιώσεις, οπτικοποιήσεις, εννοιολογικούς χάρτες, βίντεο, πειράματα, 3D χάρτες, εκπαιδευτικά παιχνίδια, κείμενα, podcast/broadcast, διαδραστικές ασκήσεις πρακτικής και εξάσκησης, χρονογραμμές, εικονικές περιηγήσεις, εικονικά αντικείμενα επαυξημένης πραγματικότητας κ.ά.

Το κυκλοφορικό σύστημα προσφέρεται για παραπομπή σε πλήθος σχετικών ψηφιακών αναπαραστάσεων/οπτικοποιήσεων/βίντεο/αντικειμένων εικονικής ή επαυξημένης πραγματικότητας.

Προτεινόμενα Ένθετα:

• Αρτηριακή πίεση
• Εξάρτηση των σφυγμών από το άγχος ή τον φόβο
• Μικρή και μεγάλη κυκλοφορία του αίματος
• Μεταμόσχευση καρδιάς και τεχνητή καρδιά
• Ομάδα αίματος
• Αιμοδοσία
• Ιδιαιτερότητες του κυκλοφορικού συστήματος στα ζώα