Ενέργεια και Ύλη

• να συσχετίζουν την ενέργεια και την ύλη ως τα δύο «πρόσωπα» του ίδιου φυσικού μεγέθους, της ενέργειας-ύλης
• να αναφέρουν ότι από την ενέργεια προέκυψε η ύλη (κατά τη Μεγάλη Αρχή) και δημιουργήθηκε το σύμπαν
• να διακρίνουν ότι η ενέργεια προκαλεί τις όποιες αλλαγές της ύλης στο σύμπαν
• να διαπιστώνουν ότι η ενέργεια και η ύλη εμφανίζονται με διάφορες μορφές
• να διακρίνουν τις μορφές της ενέργειας και τις μορφές ή καταστάσεις της ύλης

Οι μαθητές/-τριες μέσω του σχετικού υλικού:

• διακρίνουν τις αλλαγές που προκαλεί η ενέργεια
• διακρίνουν τις μορφές της ενέργειας και τις μορφές ή καταστάσεις της ύλης

• να αναφέρουν ότι, ανάλογα με την προέλευση της ενέργειας και τη χρήση της, διακρίνουμε διάφορες μορφές ενέργειας
• να διακρίνουν τις διάφορες μορφές ενέργειας

Ενδεικτικά, οι μαθητές/-τριες:

• παρατηρούν και σχολιάζουν εικόνες (και άλλο εποπτικό υλικό) που παραπέμπουν σε διάφορες μορφές ενέργειας
• συσχετίζουν τις μορφές της ενέργειας με την προέλευση και τη χρήση τους
• διακρίνουν τις διάφορες μορφές ενέργειας και εξοικειώνονται με τα ονόματά τους
• αναφέρουν παραδείγματα από την καθημερινή ζωή (π.χ. μπαλάκι που κινείται, τεντωμένο λάστιχο, συσπειρωμένο ελατήριο κ.ά.) και διακρίνουν τις μορφές ενέργειας

Οι μαθητές/-τριες καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους και διατυπώνουν τα συμπεράσματά τους.

Ακολουθούν δραστηριότητες εμπέδωσης και γενίκευση με την υποστήριξη και ψηφιακού υλικού (π.χ. βίντεο, εικόνες, ηχητικά, προσομοιώσεις,
τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, τεχνολογικές κατασκευές, ψηφιακές δραστηριότητες και παιχνίδια κ.λπ.) από το φωτόδεντρο, το αποθετήριο Αίσωπος, την εκπαιδευτική τηλεόραση και αξιόπιστες διαδικτυακές πηγές με ελεγμένο και επιστημονικά ορθό περιεχόμενο.

• να διακρίνουν τις τρεις μορφές/καταστάσεις της ύλης (στερεά, υγρά, αέρια)
• να εντοπίζουν τα βασικά μακροσκοπικά χαρακτηριστικά τους
• να περιγράφουν τις διαφοροποιήσεις στον τρόπο κίνησης των μορίων στις τρεις καταστάσεις της ύλης και βάσει αυτού να ερμηνεύουν τη διαφορετική συμπεριφορά στερεών, υγρών και αερίων

Ακολουθεί ο πειραματισμός από τους/τις μαθητές/-τριες (σε ομάδες) με απλά υλικά και ιδιοκατασκευές.

 Ενδεικτικά, οι μαθητές/-τριες:

• κατηγοριοποιούν υλικά σώματα σε στερεά, υγρά και αέρια (ακόμη και σώματα που δυσκολεύουν τους/τις μαθητές/-τριες, όπως π.χ. αέρας, ζελέ, άμμος κτλ.)
• πειραματίζονται με τα υλικά και εντοπίζουν τα βασικά μακροσκοπικά χαρακτηριστικά της ύλης στην κάθε κατάσταση
• παρακολουθούν προγράμματα προσομοίωσης και μελετούν στατικά στιγμιότυπα για την κίνηση των μορίων στις διάφορες καταστάσεις της ύλης
• περιγράφουν τον τρόπο κίνησης των μορίων στις τρεις καταστάσεις της ύλης και ερμηνεύουν τη διαφορετική συμπεριφορά στερεών, υγρών και αερίων.

• να διαπιστώνουν πειραματικά ότι ο όγκος είναι μια χαρακτηριστική ιδιότητα των υλικών σωμάτων
• να προτείνουν τρόπους μέτρησης του όγκου των σωμάτων
• να μετρούν τις διαστάσεις ενός σώματος (μήκος, εμβαδόν, όγκο)
• να υπολογίζουν τον όγκο γεωμετρικών στερεών μετρώντας τις διαστάσεις τους,
• να μετρούν τον όγκο στερεών και υγρών σωμάτων χρησιμοποιώντας ογκομετρικό δοχείο
• να χρησιμοποιούν σωστά τις μονάδες μέτρησης όγκου.

• ασκούνται στη μέτρηση των διαστάσεων ενός σώματος (μήκους, εμβαδού, όγκου)
• υπολογίζουν τον όγκο γεωμετρικών στερεών μετρώντας τις διαστάσεις τους
• μετρούν τον όγκο διαφόρων στερεών και υγρών σωμάτων χρησιμοποιώντας ογκομετρικό δοχείο
• προτείνουν και δοκιμάζουν τρόπους για να διαπιστώσουν αν ο αέρας έχει όγκο (π.χ. αέρας εγκλωβισμένος σε ποτήρι)
• προτείνουν και δοκιμάζουν τρόπους υπολογισμού του όγκου πολύ μικρών σωμάτων (προς άρση της παρανόησης ότι τα μικρά σώματα δεν έχουν όγκο)
• αναζητούν σε συσκευασίες προϊόντων την πληροφορία για τον όγκο τους (βάσει της μονάδας μέτρησής του)

• να διαπιστώνουν πειραματικά ότι η μάζα είναι μια χαρακτηριστική ιδιότητα των υλικών σωμάτων
• να συγκρίνουν τις μάζες σωμάτων χρησιμοποιώντας ζυγό σύγκρισης
• να μετρούν τη μάζα σωμάτων χρησιμοποιώντας ζυγό σύγκρισης και σταθμά
• να χρησιμοποιούν σωστά τις μονάδες μέτρησης μάζας
• να διαπιστώνουν πειραματικά ότι η μάζα ενός σώματος δεν αλλάζει, αν αλλάξει το σχήμα του

• κατασκευάζουν αυτοσχέδιο  ζυγό σύγκρισης
• συγκρίνουν τις μάζες σωμάτων χρησιμοποιώντας τον ζυγό σύγκρισης
• μετρούν τη μάζα σωμάτων χρησιμοποιώντας τον ζυγό και σταθμά (μπορούν να χρησιμοποιήσουν και αυτοσχέδια σταθμά)
• μεταβάλλουν το σχήμα σωμάτων (π.χ. στερεών που παραμορφώνονται, όπως η πλαστελίνη ή υγρών) και εξετάζουν αν η μάζα μεταβάλλεται
• συσχετίζουν τη μάζα των σωμάτων με το άθροισμα της μάζας των μορίων του
• προτείνουν τρόπους υπολογισμού της μάζας πολύ μικρών σωμάτων (προς άρση της παρανόησης ότι τα μικρά σώματα δεν έχουν μάζα)
• αναζητούν σε συσκευασίες προϊόντων τη μάζα τους (βάσει της μονάδας μέτρησής της)

Καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους και διατυπώνουν τα συμπεράσματά τους.

Ακολουθούν δραστηριότητες εμπέδωσης και γενίκευσης με την υποστήριξη και ψηφιακού υλικού (π.χ. βίντεο, εικόνες, ηχητικά, ιδιοκατασκευές, τεχνολογικές κατασκευές, προσομοιώσεις, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, ψηφιακές δραστηριότητες και παιχνίδια κ.λπ.) από το φωτόδεντρο, το αποθετήριο Αίσωπος, την εκπαιδευτική τηλεόραση και αξιόπιστες διαδικτυακές πηγές με ελεγμένο και επιστημονικά ορθό περιεχόμενο.

 Αξιοποίηση κατάλληλων αναλογιών και προσομοιώσεων για την εισαγωγή του μοντέλου του μικρόκοσμου. Τα σωματίδια ύλης, τα στοιχειώδη και τα σύνθετα σωματίδια, από τα quark στα πρωτόνια και στα νετρόνια, στον πυρήνα και στα ηλεκτρόνια, στο άτομο, στα μόρια, στα υλικά σώματα. Προσομοιώσεις του μικρόκοσμου (κινήσεις των μορίων στις τρεις καταστάσεις της ύλης).

Προτεινόμενα Ένθετα Κείμενα

• Πρότυπο χιλιόγραμμο – πρόσφατη αλλαγή
• Είδη ζυγών
• Μια άλλη κατάσταση της ύλης, το Πλάσμα

• να διαπιστώνουν πειραματικά ότι η ενέργεια μπορεί να αλλάζει μορφές
• να περιγράφουν παραδείγματα ενεργειακών μεταμορφώσεων
• να διακρίνουν ότι η ενέργεια μπορεί να αποθηκεύεται με διάφορους τρόπους
• να αναφέρουν παραδείγματα αποθήκευσης της ενέργειας να αναφέρουν ότι η ενέργεια ούτε δημιουργείται ούτε εξαφανίζεται αλλά μεταμορφώνεται
• να διαπιστώνουν ότι σε όλες τις μεταμορφώσεις ενέργειας ένα μέρος της μεταμορφώνεται σε θερμική ενέργεια, η οποία δεν μπορεί να αξιοποιηθεί

Ακολουθεί ο πειραματισμός από τους/τις μαθητές/-τριες (σε ομάδες) με απλά υλικά και ιδιοκατασκευές.

Ενδεικτικά, οι μαθητές/-τριες:

• εκτελούν απλά πειράματα μεταμορφώσεων ενέργειας και καταγράφουν την αρχική και την τελική μορφή της
• κατασκευάζουν συσκευές ή παιχνίδια που αποθηκεύουν ή και μεταμορφώνουν την ενέργεια (π.χ. ηλιακό φούρνο, ηλιακό θερμοσίφωνα κτλ.)
• αναφέρουν παραδείγματα αποθήκευσης της ενέργειας (π.χ. χημική ενέργεια στην μπαταρία)
• παρατηρούν ή περιγράφουν τη λειτουργία διαφόρων συσκευών (ή παιχνιδιών) διακρίνοντας τις μεταμορφώσεις της ενέργειας
• αναφέρουν συσκευές που μεταμορφώνουν ενέργεια και εντοπίζουν την υποβάθμισή της (με τη μεταμόρφωση σε θερμική ενέργεια)

Καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους και διατυπώνουν τα συμπεράσματά τους.

Ακολουθούν δραστηριότητες εμπέδωσης και γενίκευσης με την υποστήριξη και ψηφιακού υλικού (π.χ. βίντεο, εικόνες, ηχητικά, ιδιοκατασκευές, τεχνολογικές κατασκευές, προσομοιώσεις, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, ψηφιακές δραστηριότητες και παιχνίδια κ.λπ.) από το φωτόδεντρο, το αποθετήριο Αίσωπος, την εκπαιδευτική τηλεόραση και αξιόπιστες διαδικτυακές πηγές με ελεγμένο και επιστημονικά ορθό περιεχόμενο.

Ο ανθρώπινος οργανισμός ως μετατροπέας ενέργειας. Η τροφή ως πηγή ενέργειας για τους οργανισμούς.

Ενεργειακό περιεχόμενο των τροφών, μονάδες μέτρησης της ενέργειας (και των τροφίμων). Κατηγορίες τροφών (λίπη, υδατάνθρακες κτλ.). Ενέργεια και σωματική δραστηριότητα. Οι διατροφικές συνήθειες του σύγχρονου ανθρώπου. Προβολή θετικών διατροφικών συνηθειών.

Προτεινόμενα Ένθετα Κείμενα

• Ήλιος – Συντήρηση της ζωής του πλανήτη μας
• Μεταφορά της ενέργειας
• Οικονομία και ενέργεια (ΔΕΗ…)

• να διακρίνουν τις μορφές ενέργειας σε ανανεώσιμες/ καθαρές και μη
• να διακρίνουν τις διαφορετικές ανανεώσιμες μορφές ενέργειας
• να εντοπίζουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των ανανεώσιμων/καθαρών και μη μορφών ενέργειας
• να ευαισθητοποιηθούν για την ανάγκη χρήσης εναλλακτικών μορφών ενέργειας στο μέλλον

Ακολουθούν δραστηριότητες και πειραματισμός από τους/τις μαθητές/-τριες (σε ομάδες) με απλά υλικά και ιδιοκατασκευές.

Ενδεικτικά, οι μαθητές/-τριες:

• αναφέρουν διάφορες μορφές ενέργειας που χρησιμοποιούνται σήμερα και τις διακρίνουν σε ανανεώσιμες/καθαρές και μη
• αναζητούν πληροφορίες για τις ανανεώσιμες / καθαρές και μη μορφές και εντοπίζουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους
• συσχετίζουν τη χρήση των διαφόρων μορφών ενέργειας με την επίδρασή τους στο περιβάλλον
• κατασκευάζουν απλές πειραματικές διατάξεις ή παιχνίδια (π.χ. ανεμόμυλο, υδροστρόβιλο κτλ.) και παρατηρούν τη λειτουργία τους για τη μελέτη των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας.

Καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους και διατυπώνουν τα συμπεράσματά τους.

Ακολουθούν δραστηριότητες εμπέδωσης και γενίκευσης με την υποστήριξη και ψηφιακού υλικού (π.χ. βίντεο, εικόνες, ηχητικά, ιδιοκατασκευές, τεχνολογικές κατασκευές, προσομοιώσεις, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, ψηφιακές δραστηριότητες και παιχνίδια κ.λπ.) από το φωτόδεντρο, το αποθετήριο Αίσωπος, την εκπαιδευτική τηλεόραση και αξιόπιστες διαδικτυακές πηγές με ελεγμένο και επιστημονικά ορθό περιεχόμενο.

Προτεινόμενα Ένθετα Κείμενα

• Ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά
• Ενέργεια από τα κύματα
• Ηλιακά αυτοκίνητα, αεροπλάνα και διαστημικά οχήματα
• Σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα

Οικονομία στη Χρήση της Ενέργειας

• να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα της οικονομίας στη χρήση της ενέργειας
• να σχεδιάσουν δραστηριότητες και να προτείνουν τρόπους για την εξοικονόμηση ενέργειας στο σχολείο τους
• να υιοθετήσουν στάσεις όπως αυτές του μορφωμένου και συνειδητού πολίτη που ενδιαφέρεται και μετέχει ενεργά στην αντιμετώπιση και
  επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων του πλανήτη μας λόγω της διαχείρισης της ενέργειας να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του ευρύτερου περιβάλλοντός τους

• Οι μαθητές/-τριες καλούνται να αναζητήσουν και να προτείνουν λύσεις για την εξοικονόμηση της ενέργειας στο σχολείο τους (και γενικότερα):
• εργάζονται ομαδικά, προβληματίζονται και διατυπώνουν ερωτήματα σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας στο σχολείο τους και σχεδιάζουν τον τρόπο διερεύνησης του θέματος
• συλλέγουν πληροφορίες για τις ενεργειακές ανάγκες του σχολείου και καταγράφουν τις δραστηριότητες κατά τις οποίες καταναλώνεται ενέργεια
• υπολογίζουν τις ημερήσιες ενεργειακές ανάγκες του σχολείου
• εντοπίζουν περιπτώσεις όπου γίνεται σπατάλη στη χρήση της ενέργειας προτείνουν λύσεις για την ελάττωση της ενέργειας και προτείνουν γενικότερα τρόπους για την εξοικονόμηση ενέργειας στην καθημερινή μας ζωή
• ενημερώνουν τους υπόλοιπους/-ες μαθητές/- τριες του σχολείου και παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους και τις προτάσεις τους, προσπαθώντας να τους/τις ευαισθητοποιήσουν και να τους/τις δραστηριοποιήσουν για την εξοικονόμηση της ενέργειας
• επεκτείνουν την έρευνά τους και στο ευρύτερο περιβάλλον τους, αναζητούν πληροφορίες, πραγματοποιούν επισκέψεις σε τόπους παραγωγής ενέργειας, συγκρίνουν τις σημερινές ενεργειακές ανάγκες με αυτές του παρελθόντος, καταγράφουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον από την αύξηση των ενεργειακών αναγκών, παίρνουν συνεντεύξεις από ειδικούς και αναζητούν τρόπους περιορισμού της σπατάλης της ενέργειας, καθώς και αξιοποίησης φιλικότερων προς το περιβάλλον μορφών ενέργειας