Γ. Περιεχόμενο – Θεματικά Πεδία

Γ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ – ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ

Το γνωσιακό αντικείμενο των Φυσικών για τις αντίστοιχες βαθμίδες και τάξεις είναι ευκταίο να περιλαμβάνει τις επιστημονικές θεωρίες στην εκπαιδευτική εκδοχή τους, που συνάδει με τα ηλικιακά, γνωσιακά και γνωστικά χαρακτηριστικά των μαθητών/-τριών, αλλά και τους στόχους που έχουν τεθεί.

H εκπαίδευση στις φυσικές επιστήμες τα τελευταία χρόνια έχει προσανατολιστεί στην υλοποίηση διεπιστημονικών προσεγγίσεων STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics), με στόχο την προετοιμασία των μαθητών/-τριών στο να γνωρίσουν βασικές έννοιες και να εφαρμόζουν μεθοδολογικές πρακτικές των κλάδων του STEM αλλά και «εγκάρσιες έννοιες», σε φαινόμενα και καταστάσεις που συναντούν ή θα συναντήσουν στη ζωή τους. Στην «ολοκληρωμένη» εκπαίδευση STEM, έμφαση δίνεται στις βασικές έννοιες, που αποτελούν τον πυρήνα των επιστημών και τη διασύνδεση της επιστήμης και του σχολείου με προβλήματα/προβληματισμούς της καθημερινής ζωής των μαθητών/-τριών. Τα εκπαιδευτικά μοντέλα που ακολουθούνται στην εκπαίδευση STEM βασίζονται στη βιωματική μάθηση, που υλοποιείται μέσω διερευνητικών προσεγγίσεων, ομαδοσυνεργατικών διαδικασιών και επίλυσης προβλημάτων. Το ΠΣ των Φυσικών του Δημοτικού έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτά της STEM εκπαίδευσης, τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και μεθοδολογικών/εκπαιδευτικών προσεγγίσεων.

Όσον αφορά όμως τη διάρθρωσή τους, τα ΠΣ πρέπει να περιλαμβάνουν μερικές «βασικές» Θεματικές Ενότητες, που θα διατρέχουν όλες τις βαθμίδες (από τις πρώιμες στις ύστερες), εμπλουτιζόμενες σε κάθε βαθμίδα και τάξη και με άλλες θεματικές. Όλες οι Θεματικές Ενότητες πρέπει να διευρύνονται σε κάθε βαθμίδα και τάξη όσον αφορά την πληρότητα, τη μαθηματική έκφραση, τις αξιοποιούμενες ψηφιακές τεχνολογίες, τις εφαρμογές, κατά το πρότυπο μιας «ανάστροφης κλιμακωτής πυραμίδας». Ευκταίο είναι οι πυραμίδες για κάθε γνωσιακό αντικείμενο να έχουν οριζόντια αντιστοίχιση μεταξύ τους ανά βαθμίδα και τάξη, για τη διασύνδεση και αλληλοσυμπλήρωση των γνωσιακών αντικειμένων.

Σύμφωνα με τη λογική αυτή οι Θεματικές Ενότητες, ενταγμένες σε γνωσιακά πεδία, θα πρέπει να διδάσκονται με σειρά τέτοια, ώστε να μπορούν να γίνουν κατανοητές από τους/τις μαθητές/-τριες, σύμφωνα με τα ηλικιακά και γνωσιακά τους χαρακτηριστικά, αλλά και με διάταξη τέτοια, η οποία να επιτρέπει να εξετάζονται με διαρκώς μεγαλύτερη πληρότητα, εύρος και σε βάθος, από τις χαμηλότερες στις υψηλότερες βαθμίδες και τάξεις.

Συνοψίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου ΠΣ:

− Εφαρμόζεται η ανακαλυπτική/διερευνητική μεθοδολογία, όπου ο αποδεικτικός πειραματισμός έχει βασικό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία.

− Προωθείται η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, αφού ο πειραματισμός εκτελείται από ομάδες μαθητών/-τριών, όπου κάθε μέλος ισότιμα έχει έναν συγκεκριμένο ρόλο.

− Ο πειραματισμός γίνεται με απλά υλικά και μέσα, που οι μαθητές/-τριες μπορούν να βρουν και στο σπίτι τους.

− Αξιοποιείται πληθώρα διαθεματικών προσεγγίσεων, έτσι ώστε η μάθηση αλλά και η επιστημονική γνώση να αντιμετωπίζονται ολιστικά και όχι αποσπασματικά.

− Βασικός στόχος δεν είναι η ανάκληση και απομνημόνευση φυσικών αρχών και νόμων, αλλά η δυνατότητα των μαθητών/-τριών να ερμηνεύουν τα φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω τους.

− Βασική αρχή είναι η ύπαρξη Θεματικών Πεδίων κοινών για όλες τις βαθμίδες σχολικής εκπαίδευσης, ενώ ακολουθείται και παρόμοια διάρθρωση της ύλης από το Δημοτικό μέχρι το Λύκειο. Έτσι, εξασφαλίζονται η οριζόντια διασύνδεση και η σύνθεση Προγραμμάτων Σπουδών από αλληλοσυμπληρούμενες, επαγωγικά αναπτυσσόμενες και χωρίς κενά ή αλληλοεπικαλύψεις Θεματικές Ενότητες.

− Υπάρχει μέριμνα, ώστε η κατανομή των Θεματικών Ενοτήτων ανά Θεματικό Πεδίο να λαμβάνει υπόψη τα φυσικά μεγέθη, που πρέπει να προηγηθούν ως προαπαιτούμενα για τη μελέτη άλλων.

− Αξιοποιείται το διδακτικό εργαλείο των ένθετων κειμένων ως σημαντικό συμπληρωματικό υλικό, που εμπλουτίζει την εκπαιδευτική διαδικασία. Τα ένθετα κείμενα εντάσσονται στο ανακαλυπτικό/διερευνητικό μοντέλο και ενημερώνουν τους/τις μαθητές/-τριες για τεχνολογικά επιτεύγματα, διευρύνουν τους ορίζοντές τους, τους παρακινούν για περαιτέρω μελέτη και προβληματισμούς, εξασκούν την κριτική ικανότητα και τον ορθολογικό τρόπο σκέψης.

− Το μοντέλο του μικρόκοσμου αξιοποιείται για την ερμηνεία φαινομένων, όπου κρίνεται απαραίτητο και είναι διαπιστωμένο πως θα διευκολύνει τους/τις μαθητές/-τριες για τη βέλτιστη προσέγγιση των θεματικών (π.χ. ηλεκτρισμός, θερμότητα, φυσικές καταστάσεις κ.λπ.).

− Όλες οι Θεματικές Ενότητες έχουν σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο, ώστε επιπλέον ψηφιακό υλικό (προσομοιώσεις, βίντεο, ψηφιακά μοντέλα κ.λπ.) να μπορεί να ενταχθεί σε οποιοδήποτε βήμα του ανακαλυπτικού/διερευνητικού μοντέλου και να μεγιστοποιήσει τα προσδοκώμενα μαθησιακά οφέλη. Έχει δοθεί προσοχή, ώστε οι προτεινόμενες ενότητες και τα αντίστοιχα φύλλα εργασίας να ολοκληρώνονται στον προβλεπόμενο χρόνο με σχετική άνεση.

− Έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε να ληφθούν υπόψη τα νεότερα πορίσματα της επιστήμης, έστω και με τη χρήση σχετικών ένθετων κειμένων.

Με βάση τη λογική αυτή, παρατίθενται τα προτεινόμενα Θεματικά Πεδία του μαθήματος των Φυσικών για τις δύο τάξεις του Δημοτικού:

− Επιστήμη και Εκπαίδευση – Μεθοδολογία

− Ενέργεια και Ύλη

− Θερμότητα και Θερμοκρασία, Θερμοδυναμική

− Μόρια και Κύτταρα – Ζωή – Βιολογικά Συστήματα

− Οικοσυστήματα – Κλιματική Αλλαγή

− Πεδία και Κύματα – Ήχος και Φως

− Δυνάμεις – Κινήσεις

− Ηλεκτρομαγνητισμός

− Οξέα, Βάσεις, Άλατα

− Σύγχρονη Φυσική – Τεχνολογία

και με τις αντίστοιχες Θεματικές Ενότητες:

Επιστήμη και Εκπαίδευση – Μεθοδολογία	Ο Φυσικός Κόσμος, Επιστήμη και Εκπαίδευση – Η Επιστημονική και Εκπαιδευτική Μεθοδολογία με Διερεύνηση	Ε, ΣΤ
Ενέργεια και Ύλη	Εισαγωγικό ένθετο: Ενέργεια και Ύλη, ένα ενιαίο Φυσικό Μέγεθος, Δημιουργία του Σύμπαντος Ενέργεια, Μορφές Ενέργειας Ύλη, Μορφές ή Καταστάσεις της Ύλης, Στερεά, Υγρά, Αέρια Μετρήσεις Όγκου Μάζα: Συγκρίσεις/Μετρήσεις Μαζών Ένθετο: Δομή της Ύλης Μεταμορφώσεις Ενέργειας, Αποθήκες Ενέργειας, Υποβάθμιση της Ενέργειας Ένθετο: Τροφές και Ενέργεια Ανανεώσιμες/Καθαρές και μη Μορφές Ενέργειας Σχέδιο Εργασίας: Οικονομία στη χρήση της Ενέργειας	Ε
Θερμότητα και Θερμοκρασία, Θερμοδυναμική	Θερμότητα και Θερμοκρασία: Η σχέση τους Θερμόμετρο (είδη θερμομέτρων, εκτίμηση – μέτρηση) Μεταμορφώσεις ή αλλαγές της κατάστασης της Ύλης με τη Θερμοκρασία: Τήξη, Πήξη, Εξάτμιση, Βρασμός, Υγροποίηση Διαστολή και Συστολή της Ύλης με τη Θερμοκρασία: Διαστολή και Συστολή Στερεών, Υγρών και Αερίων Η Θερμότητα μεταδίδεται με Αγωγή Η Θερμότητα μεταφέρεται με Ρεύματα Η Θερμότητα διαδίδεται με Ακτινοβολία	Ε
Μόρια και Κύτταρα – Ζωή – Βιολογικά Συστήματα	Μόριο – Η Μονάδα της Ύλης, Κύτταρο – Η Μονάδα Ζωής Μέρη Φυτού – Φωτοσύνθεση – Αναπνοή, Διαπνοή Αναπνοή – Αναπνευστικό σύστημα Αναπνοή και Υγεία Πεπτικό Σύστημα – Μάσηση Η καρδιά – Μικρή και μεγάλη κυκλοφορία Ένθετο: Συστήματα στα Ζώα Αναπαραγωγικό σύστημα – Η ανάπτυξη του εμβρύου Εφηβεία Προστασία από τα μικρόβια – Πρόληψη και αντιμετώπιση ασθενειών Ένθετο: Καθημερινή Υγιεινή	Ε ΣΤ
Οικοσυστήματα – Κλιματική Αλλαγή/Κρίση	Κλιματική Αλλαγή/Κρίση, Επίδραση Ανθρώπου στα Οικοσυστήματα, Κρίση Βιοποικιλότητας	Ε
Πεδία και Κύματα – Ήχος και Φως	Παραγωγή Ήχου Διάδοση Ήχου Ανάκλαση Ήχου Απορρόφηση Ήχου Το αυτί Ηχορύπανση, Ηχοπροστασία	Ε
	Διάδοση Φωτός Ανάκλαση – Διάχυση Φωτός Απορρόφηση Φωτός Διάθλαση Φωτός Φως και Χρώματα Το Μάτι μας – Πώς βλέπουμε Ένθετο: Φωτογραφική Μηχανή	ΣΤ
Δυνάμεις – Κινήσεις	Οι Δυνάμεις – Με επαφή – Από απόσταση – Το Βάρος Πώς Μετράμε τη Δύναμη Τριβή – Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται Πίεση Υδροστατική Πίεση Ατμοσφαιρική Πίεση	ΣΤ
Ηλεκτρομαγνητισμός	Στατικός Ηλεκτρισμός Πότε ανάβει το λαμπάκι (πυρακτώσεως / led ) Απλό Ηλεκτρικό Κύκλωμα Ηλεκτρικό Ρεύμα (προσομοιώσεις) Αγωγοί και Μονωτές Ο Διακόπτης Σύνδεση σε Σειρά – Παράλληλη Ηλεκτρικό Ρεύμα, μια επικίνδυνη υπόθεση Βραχυκύκλωμα, Ασφάλειες Ένθετο: Νευρικό Σύστημα, Μεταφορά Πληροφορίας Μαγνήτης – Ο Μαγνήτης προσανατολίζεται Από τον Ηλεκτρισμό στον Μαγνητισμό – Ο Ηλεκτρομαγνήτης Από τον Μαγνητισμό στον Ηλεκτρισμό – Η Ηλεκτρογεννήτρια (ηλεκτρικοί κινητήρες, ηλεκτρογεννήτρια, τεχνολογία)	ΣΤ
Οξέα, Βάσεις, Άλατα	Στα ίχνη των Οξέων και των Βάσεων Τα Άλατα Οξέα και Βάσεις στην Καθημερινή Ζωή	ΣΤ
Σύγχρονη Φυσική – Τεχνολογία	Ηλιακό Σύστημα Η Γη από το Διάστημα Άρης	ΣΤ